Dark Pattern UX Nedir?

Dark Pattern UX Nedir?

Dark Pattern UX, direk Türkçe’ye çevirmek istemediğim bir kavram aslında, o yüzden bu kelimeden ilerleyeceğim yazımda, kullanıcı deneyiminin karanlık tarafı diyebiliriz aslında. Anlamına gelecek olursak, kullanıcıları isteklerimiz doğrultusunda yönlendirmek için site dizayn ve işleyişinde uygulanan uçkağıtlardır. Kullanıcıların piskolojileri alehlerine kullanılarak ziyaretçiler manipüle edilirler ve bazı durumlarda bundan haberdar bile olmazlar.

Dark Pattern UX Neden Kullanılır?

Nihai amaç diğer bütün web sitelerinde olduğunu gibi aşağıda sıraladığım kavramları yani hedeflenen temel KPI (anahtar performans göstergesi) değerlerini arttırmaktır.

• Hit Sayısı
• Üye / Kayıt Sayısı
• Satış
• Kar

 

İndirme Butonları

İndirme sayfalarındaki onlarca rengarenk download butonları ile hepiniz karşılaşmışsınızdır ve bu bahsedeceğim en temel taktiktir. Bu butonlar reklam olup, amaçları yüksek oranda tıklama çekmektir fakat diğer bir yandan da kullanıcılar üzerinde negatif bir etki yaratırlar. Yeşile tıklarsanız kredi kartı bilgileriniz çalınıyor, kırmızıda +18 bir siteye yönlendiriliyorsunuz, mavilerden biri ise aradığınız buton.

Zorunlu Üyelik

Yüksek paket ve ücretlere sahip olan online hizmet siteleri, kullanıcıları çekmek için deneme sürümlerini ön plana çıkarırlar. Genellikle de ana sayfada bu üyelik teşvik edilerek ileri aşamalarda sempatik/ısrarcı mailler, indirim kuponları gibi taktikler ile size paralı üyelik aldırmaya çalışırlar. Bazı siteler ise deneme sürümü için kredi kartı bilgilerini ister ve deneme süresince kesinlikle sizden para çekmeyeceklerini belirtirler.

İşin karanlık tarafı ise bazı sitelerin deneme sürümü bittiği gibi kartınızdan otomatik abonelik açıp ücret çekmesidir. Tanıtımını yaptığımız bir UX Aracı bu yöntemi kullanıp, aylık deneme sürümü bittiği anda kartınızdan yıllık abonelik açıp 400 $ civarı bir ücret çekmektedir. Bu yüzden de kocaman bir uyarı ekledim bu aracı tanıtırken.

Böyle bir yönteme başvurulacak ise de, etik açıdan daha uygun olması için deneme sürümü bitmeden belirli aralıklar ile uyarı mesajı atılmalıdır.

 

Otomatik Onaylı İşaret Kutuları

Bu yöntem özellikle üyelik aşamalarında mevcuttur, bir üyelik alırken bilgilendirme almak istiyorum kutucuğu otomatik olarak onaylıdır ve hatta bu olabildiğince gizlenir ve kelime oyunları arasına saklanır. Bir oyun indirdiğinizde de, yükleme sona ererken size alakasız programları otomatik işaretleyerek yükletmeyi önerir. Bu tarz kutucuklardan gözünüzden kaçtığı zaman, tarayıcınızda alakasız toolbarlar belirir veya varsayılan tarayıcızın değişir.

Kiva üzerinden farklı bir örnek vermek istiyorum. 3. dünya ülkelerindeki ihtiyaç sahiplerine faizsiz kredi vermenizi sağlayan bir kuruluş Kiva. Kişiler ihtiyaçlarını karşılayınca da ödünç verdiğiniz parayı geri yolluyorlar. Kesinlikle diğer örnekler ile aynı kefeye koymak istiyorum bunu sonuçta sosyal yardımlaşma çerçevesine giriyor bu örnek.

Resimde gördüğünüz gibi yaptığınız her yardımda Kiva otomatik bağış topluyor kendisine. Ek bağış yapmak istemiyorsanız edit kısmından her seferinde bunu sıfırlamanız gerekiyor. Şikayet ettiğim kısım da bu değil aslında, geçen seneki formatından verdiğiniz tüm ödünç parayı otomatik olarak bağışa dönüştürüyordu size geri vermek yerine, bunu da ufacık otomatik işaretlenmiş bir kutu ile yapıyordu. Tepkiler ardından daha az agresif bu modele geçiş yaptı.

 

Başka bir örnek ise Facebook tarafından uygulanmaktadır. Gönderinizin organik görüntülenmesi yetersiz ise boost yöntemi ile gönderiyi daha fazla kişiye göstermeniz mümkün. Boost yaptıktan sonra etkileşimin hiç artmadığı olmuştur, bunun nedeni de resimdeki Instagram’da da paylaş kutusunun otomatik olarak seçilmiş olmasıdır. Ben de yaşadım bunu, haberim olmadan verdiğim bütçenin büyük bir bölümü instagramdan yayınlanmış…

Örneklerim harici maruz kaldığımız bir çok karanlık taktik mevcut internette:

• Zorunlu Devamlılık
• Gizlenen Masraflar ( KDV, Kargo etc. )
• Karışık ve Yanıltıcı Cümleler Kullanılması
• Saklanan Butonlar ( Mail Üyelik Çıkışı etc. )

Bu yöntemler karşısında herhangi bir regulasyon olmayıp iş tamamen kullanıcılara kalmıştır. Ancak yoğun şikayetler karşısında büyük şirketlerin yöntemlerini gözden geçirip, kullanıcı odaklı tasarımlara kaydıklarını görebiliriz.